Woke. De term werd de afgelopen jaren ingezet om nagenoeg elke progressieve stem in het publieke debat af te schilderen als een gevaar voor de samenleving. De rol van journalistieke media is daarbij niet te onderschatten. Ook in Vlaanderen versterkt de pers het antiwokediscours, door een platform te bieden aan politici en opiniemakers die dit spookbeeld doelbewust creëren.
Tekst: Stef Arends in opdracht van Kifkif
Foto's: Frederik Beyens in opdracht van UAntwerpen
In een panelgesprek in De Roma bespraken Kif Kif-coördinator Nina Henkens en media-onderzoekers Steve Paulussen en Alexander Dhoest (UAntwerpen) de manier waarop Vlaamse journalisten antiwokeframes verspreiden, de schadelijke gevolgen hiervan voor vrouwen en non-binaire personen van kleur, en hoe het beter kan. Politiek wetenschapper Latifah Abdou modereerde het gesprek.
Dhoest (voorzitter van het Antwerp Media in Society Centre) en Paulussen (hoogleraar media en journalistiek) onderzochten vorig jaar hoe het begrip ‘woke’ in de Vlaamse media terechtkwam. “Een paar jaar geleden merkten we op dat het daar eigenlijk continu over woke leek te gaan. We vroegen ons af hoe dat kwam, en dat was de aanleiding voor ons onderzoek”, vertelt Dhoest.
Ze doken daarop in de krantenarchieven, en gingen via Google Search na wanneer er in Vlaanderen het meest op de term ‘woke’ werd gezocht: “We zijn beginnen uitzoeken waar die interesse is beginnen pieken. Wat bleek, is dat de term vóór 2020 in Vlaanderen nog nauwelijks werd opgezocht.”
Dit terwijl woke in de Verenigde Staten al veel eerder gebruikt werd. Daar had de term oorspronkelijk juist een positieve betekenis, en werd die gebruikt om structurele ongelijkheden aan te kaarten. “Die emancipatoire geschiedenis van de term hebben we in Vlaanderen eigenlijk helemaal gemist”, legt Dhoest uit.
De eerste piek in het aantal Vlaamse zoekacties die Paulussen en Dhoest tegenkwamen, kwam na de speech van KU Leuven-rector Luc Sels bij de opening van het academiejaar 2021. Daarin waarschuwde de rector dat woke en cancel culture ‘de academische vrijheid onder druk zetten’. “Dat was ook een eerste aanleiding voor de pers om grote aantallen artikels te schrijven over woke”, zegt Dhoest. “Die artikels waren voor een deel ook wel kritisch, maar het was wel het moment dat het thema plots heel prominent werd.”
De grootste piek die de onderzoekers opmerkten vond plaats in 2022, na de eerste aflevering van De Tafel van Vier. Een van de thema’s tijdens de talkshow was ‘woke’, en presentator Gert Verhulst gebruikte tijdens de uitzending tot dertig keer toe het n-woord. Dat leidde tot grote ophef in kranten en andere media. Dhoest: “Dat is echt het moment waarop de term ‘woke’ mainstream gegaan is. Iedereen kende het woord na die uitzending, omdat er zoveel rond te doen was.”
“Vanaf 2023 zie je dat er geregeld piekjes voorkomen. Vanaf dan zijn er steeds vaker incidenten waarbij allerhande zaken bestempeld worden als woke”, legt Dhoest uit. Een daarvan was het voorval waarbij Antwerps schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud (N-VA) besliste dat de Arenbergschouwburg een reeks portretten van fotograaf Mous Lamrabat uit de traphal moest verwijderen, omdat ze de plaats innamen van portretten van historische figuren, wat Ait Daoud beschouwde als een vorm van 'woke' cancel culture.
Een latere piek in de (media)aandacht ontstond na het verschijnen van het pamflet ‘Over woke’ van toenmalig N-VA-voorzitter Bart De Wever. In een groot interview met De Standaard naar aanleiding van dat boekje, bracht De Wever de morele paniek vakkundig naar een hoogtepunt. ‘Woke dreigt de samenleving aan de rand van een burgeroorlog te brengen’, kopte de krant gedwee.
“In Vlaanderen is het discours over woke vanaf het begin geweest: ‘dit is een probleem.’”, gaat Dhoest verder. “‘Woke is een bedreiging’, ‘woke is irrationeel’, ‘het is een virus’: er komen heel veel negatieve associaties met de term voor, en zelfs als mensen er in de media positief over spreken, is dat meestal een reactie op de negativiteit.”
